غربت ناشران افغانستانی در جشن کتاب ایران

به گزارش شهرآرانیوز؛ در دوره‌های قبل نمایشگاه بین المللی کتاب تهران یکی از جذابیت‌هایی که علاقه‌مندان به کتاب را وادار می‌کرد به طبقه دوم مصلی سر بزنند، حضور ناشران افغانستانی در آنجا بود؛ ناشرانی که یا از داخل افغانستان با تحمل دشواری زیاد راهی تهران شده بودند یا در ایران فعالیت می‌کردند و در نمایشگاه کتاب تهران که مهم‌ترین اتفاق برای کتاب‌های چاپ شده به زبان فارسی است، حضور یافته بودند. در دوره سی وسوم نمایشگاه یعنی سال۱۴۰۱، ۱۰ناشر افغانستانی در نمایشگاه کتاب حضور داشتند. این اتفاق همان روز‌ها موردتوجه رسانه‌ها قرار گرفت. آن روز‌ها در افغانستان حکومت جمهوری سرکار بود و غربت زبان فارسی در افغانستان کمتر از این روز‌ها بود. در مردادماه همان سال اتفاقات سیاسی عجیبی افتاد و در فاصله چند روز طالبان در افغانستان به قدرت بازگشت.

آغازبه کار نمایشگاه سی و پنجم فقط با یک ناشر افغانستانی

این روز‌ها سی وپنجمین نمایشگاه بین المللی کتاب تهران درحال برگزاری است. شرکت انتشارات ویژه نشر اعلام کرده است کتاب‌هایی از پنجاه ناشر اروپایی، آمریکایی و عربی در نمایشگاه بین المللی کتاب تهران حضور دارند. در روز‌های اول نمایشگاه سی وپنجم از افغانستان فقط انتشارات «عرفان» حضور داشت؛ ناشری افغانستانی که سال هاست در تهران برای نشر کتاب تلاش می‌کند. سایت تحلیلی «ایراف» روز ۲۶ اردیبهشت ماه یعنی یک هفته پس از افتتاح نمایشگاه کتاب تهران نوشت: «دو ناشر افغانستانی با عنوان ناشران افغانستان ۱۴۰۳ از افغانستان از روز پنجم نمایشگاه در بخش بین الملل نمایشگاه کتاب تهران مستقر شده اند و گفته می‌شود که در مجموع پنج ناشر افغانستانی در نمایشگاه امسال کتاب تهران حضور دارند.»

جای خالی افغانستان در بخش بین الملل

حالا احتمالا در بخش بین الملل نمایشگاه کتاب تهران غرفه کره جنوبی شلوغ‌ترین غرفه است و نوجوانان علاقه‌مند به سریال‌ها و موسیقی کره در جست وجوی ردی از گروه موسیقی محبوبشان یعنی BTS، خودشان را به مصلی رسانده اند و خبری از ناشران افغانستانی نیست. ناشرانی که در طول نزدیک به سه سال گذشته و پس از بازگشت طالبان به قدرت کتاب هایشان را با تحمل سختی بسیار در آغوش کشیدند تا شاید بتوانند با حضور در مهم‌ترین آوردگاه کتاب فارسی بخشی از آخرین چاپ هایشان را به علاقه‌مندان عرضه کنند.

ستیز طالبان با زبان فارسی

ظاهرا حضور طالبان در افغانستان رابطه‌ای مستقیم با حضور ناشرانی که از افغانستان به نمایشگاه می‌آمدند، دارد. رادیو دری که از صداوسیمای جمهوری اسلامی ایران برای مخاطبان افغانستانی پخش می‌شود، در حساب کاربری اش در اینستاگرام نوشته است که سال گذشته کتاب‌هایی که قرار بود ناشران افغانستانی به نمایشگاه کتاب بیاورند، با ممیزی‌های فراوان از سوی طالبان روبه رو شدند و برخی ناشران اجازه حضور در نمایشگاه را پیدا نکردند. امسال هم هیچ ناشری از افغانستان به نمایشگاه کتاب تهران نیامده است.

از زمان بازگشت طالبان به قدرت در افغانستان، آن‌ها بار‌ها و با اقدامات گوناگون فارسی ستیزی شان را عیان کرده اند و حضور مترجم از زبان پشتو به فارسی در دیدار‌های ملابرادر، معاون اقتصادی نخست وزیر طالبان، در سفر آبان ماه سال گذشته اش به تهران و در دیدار با مقامات ایرانی گل سرسبد آن است.

در نزدیک به سه سال گذشته چهره‌های ادبی و فرهنگی افغانستان بار‌ها درباره خطرات فارسی ستیزی طالبان برای آینده زبان فارسی در افغانستان هشدار داده و از جمهوری اسلامی ایران خواسته اند که نقش هم زبانی اش را در قبال همسایه شرقی اش ایفا کند تا زبان فارسی دری زیر چرخ سیاست و فارسی ستیزی طالبان قرار نگیرد؛ اما حالا افغانستان حضور کم رنگی در مهم‌ترین نمایشگاه کتاب زبان فارسی دارد.

نمی‌توان انتظاری غیر از این از طالبان داشت

محمدکاظم کاظمی، شاعر و پژوهشگر نام آشنای افغانستانی، درباره حضور کم رنگ ناشران افغانستانی در نمایشگاه کتاب تهران به شهرآرا می‌گوید: به نظر می‌رسد که حاکمان افغانستان چه اکنون و چه زمانی که جمهوریت در قدرت بود، عمدتا از چیزی به نام زبان و ادبیات فارسی و پیوند و ارتباط میان فارسی زبانان ایران و افغانستان چه در حوزه ادبیات، چه در حوزه چاپ و نشر و امور هنری خوش حال نیستند و به دنبال این هستند که دادوستد فرهنگی بین ایران و افغانستان نباشد.

آن‌ها نگاهشان به ایران بیشتر کشوری است که بتواند از نظر مسائل اقتصادی، امنیتی و ترانزیت کالا به افغانستان کمک کند؛ اما هرجا که صحبت از دادوستد فرهنگی شده است، دولتمردان افغانستان به شکلی غیرمستقیم به آن واکنش نشان داده اند. این را من کلا در همان مسیر می‌بینم و باتوجه به ترکیب فعلی حاکمان افغانستان، اصلا به نظر من چیز عجیبی نیست و انتظاری که از این‌ها می‌رود، همین است.

نمایشگاه کتاب تهران فرصت انتقال تجربه میان ناشران ایران و افغانستان

کاظمی در ادامه می‌گوید: غیبت ناشران افغانستانی در نمایشگاه کتاب تهران سبب می‌شود که مردم ایران و همچنین مهاجران ما در ایران از محصولات فرهنگی و ادبی افغانستان بی خبر بمانند. کتاب‌های خوب بسیاری در افغانستان منتشر می‌شود که در ایران متقاضی دارد. یک نمونه اش دیوان «صوفی غلام نبی عشقری» که بار‌ها دوستان ایرانی از من پرسیده اند که آن را از کجا می‌توان یافت یا کتاب «فرهنگ بیدل» که یکی از ناشران افغانستان منتشر کرده و برای مخاطبان ایرانی قابل استفاده است و همین طور بسیار کتاب‌های دیگر. از این جهت اینکه کتاب‌ها به صورت عمومی و عادی در بازار کتاب ایران یافت نمی‌شوند، نمایشگاه کتاب فرصتی بود تا هر سال یک بار پنجره‌ای به بازار نشر کتاب افغانستان گشوده شود.

از طرفی، این برای ناشران افغانستان هم خوب بود که فرصتی می‌یافتند تا تعدادی از کتاب هایشان را به مخاطبان ایرانی و مهاجران مقیم در ایران بفروشند و قدری بازگشت سرمایه داشته باشند، آن هم در این وضعیت بسیار بد بازار کتاب در افغانستان.

علاوه بر آن، ناشران افغانستان با ارتباط یافتن با فضای نمایشگاه کتاب ایران می‌توانستند از تجربه‌ها و رهیافت‌های ناشران ایران استفاده کنند؛ یعنی نوعی انتقال تجربه و ارتباط برقرار می‌شد. خیلی از ناشران می‌توانستند با ارتباط نزدیکی که با هم پیدا می‌کنند، تفاهم‌هایی برای خریدوفروش کتاب در طول سال بین هم داشته باشند؛ یعنی نوعی بازاریابی دوجانبه می‌توانست باشد.

طالبان، اما به نمایشگاه آمد

ابوبکر صاحبی، دبیر اول سفارت افغانستان در تهران که برای بازدید به نمایشگاه سی وپنجم آمده بود، گفته است که دلیل شرکت کم رنگ ناشران از داخل افغانستان در این نمایشگاه، دیررسیدن دعوت نامه است.

باشگاه خبرنگاران در ادامه به نقل از این مقام طالبان در سفارت افغانستان در تهران نوشته است که برای حضور حداکثری ناشران افغانستان در نمایشگاه آینده کتاب تهران برنامه ریزی می‌شود.

دبیر اول سفارت افغانستان در تهران با بیان اینکه آثار خیلی خوبی از افغانستان در این نمایشگاه به نمایش گذاشته شده اند، گفت: امسال دلیل حضور کم رنگ ناشران افغانستانی این است که دعوت نامه خیلی دیر به ما رسید.

شما می‌دانید که موضوعات دولتی، کمی تا طی مراحل گرفتن روادید و مسائل تدارکاتی زمان گیر است، اما بازهم کوشش شد که ناشران افغانستان در نمایشگاه کتاب تهران حضور داشته باشند. به دنبال تأخیری که امسال رخ داد، تصمیم گرفتیم برای سال آینده زودتر آماده شویم و هم با کشور میزبان و هم کابل، رایزنی کنیم تا بتوانیم غرفه‌های افغانستان را به حداکثر افزایش دهیم تا سبب دل گرمی افغان‌ها شود و عطش بازدیدکنندگان فروکش کند.

حالا باید چشم انتظار اردیبهشت ۱۴۰۴ بود و در نمایشگاه سی وششم کتاب تهران دید که آیا طالبان به وعده اش عمل می‌کند یا نه.